дил чист? маънии дил - Вожаҷӯ / واژه‌جو

дил دل

исм

узви хунгардонӣ (ба шакли халтачаи мушакӣ), ки дар тарафи чапи сари синаи инсон ва ҳайвон воқеъ аст, қалб

дар дил хор халидан در دل خار خلیدن

нигаред ба дар дил хор шикастан 1; киноя аз озор додан
маҷ. дарун, дохил, миёни чизе
- Дили киса ва ҳамён, ки муддатҳо монанди дасти лаимон холӣ буд, чун чашму дили ҷавонмардон пур шуд.
  Таърихи Фаришта бештар
- Як умр ганҷ дар дили вайрона орамид,
  Як шаб дар ин хароба сар орӣ, чи мешавад?
  Соиб
маҷ. замир; хотир ботин
- Дониш андар дил чароғи равшан аст,
  В-аз ҳама бад бар тани ту ҷавшан аст.
  Рӯдакӣ бештар
- Эй дил, сабур бошу махӯр ғам, ки оқибат,
  Ин шом субҳ гардаду ин шаб саҳар шавад.
  Ҳофиз
- Агар худ дар маслаки мутавассит солик набувад, амру наҳяш дар дилҳо таъсир надорад.
  Аҳмади Дониш
дил гирифтан دل گرفتن
феъл

1.
ғамгин шудан, ғамгин ва малул гаштан, мағмум шудан, маҳзун ва андӯҳнок шудан, дилтанг шудан, мутаассиру нороҳат ва андӯҳгин гаштан бар асари ғурбат ва дарди ватан ё фироқи азизон ва назоири он

2.
киноя аз шуҷоъ шудан, руҳия гирифтан
барои хушнудии дил برای خوشنودی دل

барои хурсандии хотири…, барои шод кардани табъи…
маҷ. фикр, андеша
- Сипоҳ баргир ва ба Шом шав, ки маро дил ба шаҳрҳои Шом машғул аст.
  Маҷмаъу-л-ансоб
маҷ. майл, хоҳиш, ҳавас
- Дар боғ бирка рақси тамаввуҷ намекунад,
  Бечора биркаро чи дили рақс кардан аст.
  Анварӣ бештар
- Набудиш бе он бути хиргаҳӣ,
  Дили лолаву майли сарви сахӣ.
  Хоҷу
ба дили худ به دل خود

зарф

ба ихтиёри худ, бо хоҳиши худ
маҷ. дилбар, ёр, маҳбуба; дӯст
- Гар бо ҳама кас чунин кунад дил,
  Як дилшуда дар ҷаҳон намонад.
  Анварӣ бештар
- Бархез, дило, ки чанг бар чанг занем,
  Май нӯш кунему ном бар нанг занем.
  Саҷҷода ба як пиёла май бифрӯшем,
  В-ин шишаи ному нанг бар санг занем.
  Хайём
дили вайрон دل ویران

сифат

киноя аз дили шикаста, дили ғамзада, ғамгин, афгор

уммеди дил қавӣ доштан امید دل قوی داشتن

феъл

дилпур шудан, аз чизе умед накандан, умед маҳкам доштан
дил додан دل دادن
феъл

1.
ҷасорат талқин кардан, далер кардан

2.
меҳр бастан; ошиқ шудан
дар дил хор шикастан در دل خار شکستن

феъл

киноя аз озор додан

дари дил ба орзу бастан در دل به آرزو بستن

феъл

ба дил роҳ надодани орзу ва ҳавас; худро аз алоиқи дунё боздоштан

дил пур аз оташу бод доштан دل پر از آتش و باد داشتن

феъл

оташин шудан, қаҳру ғазаб ва ғурур доштан

дар дил омадан در دل آمدن

феъл

ба хаёл омадан, ба хотир омадан, аз хаёл гузаштан

дар дил орзу фурӯ шикастан در دل آرزو فرو شکستن

феъл

ба мақсад нарасидан

дар дил сӯрох доштан در دل سوراخ داشتن

феъл

киноя аз дарду алами сахт доштан

дил дарё кардан دل دریا کردن

феъл

киноя аз саховат ва ҷавонмардӣ ба кор бурдан

ба дил баргузаштан به دل برگذشتن

феъл

ба ёд омадан

ба дил гуфтан به دل گفتن

феъл

ба худ гуфтан

бар дил гарон омадан بر دل گران آمدن

сахт расидан, хафа кардан

бар дил даромадан بر دل درآمدن

ба хотир омадан, аз хотир гузаштан

ба ҷой омадани дил به جای آمدن دل

феъл

осуда шудан, ором ёфтан

бар лаб расидани дил بر لب رسیدن دل

киноя аз дилтанг шудан; маҳзун гардидан
дил бар ҷой доштан دل بر جای داشتن
феъл

1.
ба ваҳму ҳарос наафтодан, натарсидан

2.
ҳушёр будан
дили кабоб دل کباب

киноя аз дили дар оташи ишқ сӯхта, азобдида, дили ошиқ
дил ниҳодан دل نهادن
1.
майлу рағбат зоҳир кардан ба чизе ё касе; меҳр бастан

2.
бовар кардан
зи дил тухми авҳом дур кардан از دل تخم اوحام دور کردن

хотирро аз хаёлот пок кардан

аз дили оҳан гузаштан از دل آهن گزشتن

киноя аз хеле таъсирнок будан, сахт асар кардан

дил буридан دل بریدن

дил кандан, тарки чизе кардан

дил аз ғам пардохтан دل از غم پرداختن

беғам шудан, шоду хуррам гаштан

дил ба пӯст додан دل به پوست دادن

киноя аз зоҳирбинӣ кардан, ба шакл аҳаммият додан

аз дил мондан از دل ماندن

киноя аз озурда шудан

ба ҷо будани дил به جا بودن دل

осудаву ором будан, осудахотир будан

дил аз сар бардоштан دل از سر برداشتن

аз баҳри ҷон гузаштан, умед аз ҷон кандан
аз ҷой рафтани дил از جای رفتن دل
1.
тарсидан, ба хавф афтодан

2.
аз ҳуш рафтан, бехуд шудан
дил аз даст рафтан دل از دست رفتن
феъл

1.
ошиқ шудан

2.
инони ихтиёр аз даст додан

3.
нобуд шудан, маҳв шудан
дил аз даст додан دل از دست دادن

шефта шудан

дил аз даст бурдан دل از دست بردن

шефта кардан, мафтун намудан

дил аз гард шустан دل از گرد شستن

дил аз ғаму ғусса ва андӯҳ пок кардан

дили касе чор будан دل کسی چار بودن

киноя аз мунтазир будан, нигарон будан; пазмон будан

дили худ хӯрдан دل خود خوردن

киноя аз ғаму ғусса хӯрдан, дилтанг шудан

дили касе нигоҳ доштан دل کسی نگاه داشتن

мувофиқи матлаб ва мақсади касе кор кардан, хоҳиши касеро ба ҷо овардан

дили чизе доштан دل چیزی داشتن

ба чизе майлу ҳавас доштан.
дил шикастан دل شکستن
феъл

1.
ранҷондан, дил озурда кардан, хафа ва маҳзун кардан

2.
ҳаросидан; рӯҳафтода шудан
дил якто кардан دل یکتا کردن

феъл

киноя аз азми қатъӣ кардан

дил хуш доштан دل خوش داشتن

феъл

хурсанд будан

дил хун кардан دل خون کردن

киноя аз азоб додан (кашидан), дил афгор кардан (шудан)

дил холӣ кардан دل خالی کردن

феъл

киноя аз рози дил гуфтан; изҳори ҳасрат кардан

дил фирефтан دل فریفتن

феъл

дил рабудан, мафтун кардан

дил тоқ кардан دل تاق کردن

феъл

даст кашидан; безор шудан

дил танг кардан دل تنگ کردن

феъл

малул гаштан, зиқ ва дилгир шудан

дил сӯхтан دل سوختن I

феъл

раҳмдилӣ кардан; изҳори меҳрубонӣ кардан, шафқат варзидан ба касе

дил сӯхтан دل سوختن II

феъл

азобу машаққат кашидан

дил супурдан دل سپوردن

феъл

моил шудан, роғиб шудан; ошиқ шудан

сер шудани дил سیر شدن دل

киноя аз дилтанг шудан, безор шудан, ба танг омадан

дил сард кардан دل سرد کردن

киноя аз нисбат ба касе ё чизе нафрат пайдо кардан; аз касе ё чизе рӯ гардондан, меҳру муҳаббати худро аз даст додан

дил рафтан دل رفتن

ошиқ шудан, мафтун шудан

пурхун гаштани дил پرخون گشتن دل

киноя аз сахт ғамгин шудани дил

дил пардохтан دل پرداختن

фориғ гаштан аз чизе; осуда гаштан

дил оростан دل آراستن

дил додан, ошиқ шудан ба касе, меҳру муҳаббат бастан ба касе

дил кушодан دل کشادن

хурсанд шудан

нарм шудани дил دل شدن دل

кино аз хашм фуромадан; раҳм кардан

об гаштани дил آب گشتن دل

киноя аз бисёр мутаассир шудан

дил-дил кардан دل دل کردن

музтариб ва ҳайрон будан; бетоқат ва беқарор шудан

дилро задани чизе دلرا زدن چیزی

киноя аз гум шудани майлу рағбат ба чизе

дил дуним шудан دل دونیم شدن

киноя аз сахт андӯҳгин шудан

дил доштан دل داشتن

ҷуръат доштан, шуҷоъ ва далер будан

дил бурдан دل بردن

мубтало кардан, шефта намудан; касеро ба худ моилу роғиб намудан
дил бад кардан دل بد کردن
1.
хиёнатандешӣ кардан; нияти бад кардан

2.
маъюс шудан, ноумед гаштан.
дил баргирифтан دل برگرفتن

киноя аз дил кандан, розӣ шудан ба ҷудоӣ

ба дили байза به دل بیضه

аз ибтидо(-и пайдоиш), аз аввал

дили шаб دل شب

нимаи шаб, нисфи шаб

дили ҷамъ دل جمع

хотирҷамъӣ, осудахотирӣ

дили осуда دل آسوده

сифат

дили беғам, дили бедард

дили парешон دل پریشان

сифат

дили ошуфта ва музтариб

дили пурсухан دل پرسخن

киноя аз дили пурасрор; бодонишу маърифат

дили пурхун دل پرخون

киноя аз дили ғамгин, дили пурдарду алам

дил об сохтан دل آب بستن

азобу машаққати зиёд кашидан, ранҷи бисёр бурдан

дил гирифтан аз касе|чизе دل گرفتن از کسی|چیزی

феъл

безор шудан, дилозурда шудан аз касе ё чизе
маҷ. далерӣ, шуҷоъат; ҷуръат
- Зулфи бути ман доштаӣ дӯш дар оғӯш,
  Не, не, ту ҳанӯз он дилу он заҳра надорӣ!
  *

Феҳристи ихтисорот